آفات و آسیب های مهلک خبرنگاری

هر شغل و پیشه ای در روند رشد و پیشرفت خود با آفات و آسیب های متفاوتی مواجه است، که اگر به موقع و اصولی شناسایی و چاره اندیشی شود آسیبی به اصول حرفه ای آن کار وارد نمی شود، ولی چنان چه این آفت ها مورد بی توجهی و بی دقتی قرار بگیرند می توانند همانند ویروسی سرطانی مانع اوج و پیشرفت آن حرکت شوند، حرفه ی خبرنگاری نیز از این قاعده مستثنی نبوده؛ چرا که در این حرفه نیز آفت های مهلک و خطرناکی وجود دارد که در صورت برطرف نشدن مانع اصول کار حرفه ی خبرنگاری می شوند.
 

رسالت اصلی و اصول حرفه ای خبرنگاری ایجاب می کند که خبرنگار در مسیر روشنگری و اطلاع رسانی صحیح گام بردارد، ولی این امر مهم همیشه محقق نمی شود؛ چرا که برخی منافع حزبی و یا درون سازمانی مانع تحقق و عملیاتی شدن این اصل خبرنگاری می شود، از جمله پیامدهای حق پوشی دروغگویی در تهیه خبر از دست دادن جایگاه اجتماعی و سلب اعتماد و حمایت افکار عمومی است، هیچ انسان عاقلی دوست ندارد اخباری را پیگیری کند که تهیه کننده آن متهم به دروغ پردازی و حق پوشی است، «الْحَسَنِ بْنِ ظَرِیفٍ عَنْ أَبِیهِ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ عِیسَى ابْنُ مَرْیَمَ ع مَنْ کَثُرَ کَذِبُهُ ذَهَبَ بَهَاؤُهُ؛[1] از امام صادق (ع)نقل شده است که عیسى بن مریم (ع) فرمود: هر که بسیار دروغ گوید، آبرو و خرّمى او برود.» به طور کلی می توان عوامل اصلی که مانع بیان حقایق می شود به دو قسم عوامل درون سازمانی، و عوامل برون سازمانی تقسیم کرد.

1-عوامل درون سازمانی: عوامل درون سازمانی به عناصر موجود در مؤسسات خبری اطلاق می شود که در روند تهیه خبراثرگذار می باشند، به طور مثال اعمال نظر مدیر مؤسسه، اعمال نظر شخصی خبرنگار، یا برداشت سلیقه ای و قضات زودهنگام، معیار و سیاست های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی مؤسسات.

2-عوامل برون سازمانی: عوامل برون سازمانی نیز به عناصر تأثیر گذار در تهیه خبر اطلاق می شود که خارج از مؤسسات اعمال نفوذ دارند، همانند، صاحبان قدرت و ثروت، گروه های فشار، مخاطبان خاص.[2]
یکی از آسیب های خبری که می توانند به نوعی منجر به شیوع ناهنجاری ها و اشاعه فحشا در جامعه شود، روی آوری به اخباری که در ادبیات خبرنگاری از آن به عنوان اخبار زرد یاد می شود، اخبار زرد به اخباری اطلاق می شود که رابطه ای با اخلاق خبرنگاری نداشته و شیوع و نقل آن در جامعه موجب تهیج شهوت، ناهنجاری، ناامنی، و برخی بزه اجتماعی در جامعه می شود.

یک خبرنگار باید در تهیه خبر خود بسیار دقیق، علمی و تحقیقی وارد شود و تنها با شنیدن سخنی از چند نفر به درج خبر مبادرت نورزد. خبرنگارهایی که به خاطر راحتی کار خود تنها با نقل قول های غیر موثق مبادرت به درج خبر می کنند، در بسیار از مواقع از واقعیت موجود غافل و دور می شوند، کم نیستند خبرنگارهایی که در دام افراد شیاد و شایع ساز گرفتار می شوند و به جای درج خبرصحیح اخبار جعلی و غیر واقعی را به جامعه مخابره می کنند، این اصل قرآنی و مهم خبرنگاران را به تفحص و تحقیق جدی در خصوص اخبار رهنمود می نماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِنْ جاءَکُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا أَنْ تُصیبُوا قَوْماً بِجَهالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلى‏ ما فَعَلْتُمْ نادِمینَ؛[3] اى کسانى که ایمان آورده ‏اید! اگر شخص فاسقى خبرى براى شما بیاورد، درباره آن تحقیق کنید، مبادا به گروهى از روى نادانى آسیب برسانید و از کرده خود پشیمان شوید!»
 

گاهی اوقات رویکرد برخی خبرگزاری ها و خبرنگاران این چنین نیست که به طور آشکار مبادرت به پخش اخبار جعلی و غیر واقعی نمایند، چرا که آنها به خوبی می دانند این چنین رویکرد غیر اخلاقی جایگاه حرفه ای و اجتماعی آنان را در معرض تهدید قرار می دهد، از این رو برای دست یابی به اهداف خود با شیطنتی تخصصی و مکارانه اخبار را به نوعی تحریف، و یا سانسور و حقیقت را به نوعی واژگون می کنند که مخاطب در برداشت و تحلیل مسأله در خطای محاسباتی گرفتار شود، سانسور و تحریف اخبار می تواند در قالب های زیر پدیدار شود:1-بزرگنمایی واقعیات کوچک، برای مخفی نمودن واقعیات بزرگتر؛ 2-انکار یا حذف بخشی از حقایق یک خبر، برای تحریف کل آن خبر، 3-ابراز یک خبر همراه با تجزیه و تحلیل خاصی از آن برای تحریف اصل موضوع،4- بیان یک حقیقت و ترکیب آن با اکاذیب مختلف برای محو آثار و نتایج آن؛ 5-پنهان کردن اخبار کذب و غیر واقعی در لابه لای اخبار صحیح و درست، 6-انتخاب واژه های منفی و حساسیت برانگیز در بیان یک خبر برای ایجاد دافعه در شنوندگان نسبت به آن.[4]

از جمله آفات و آسیب های خطرناک پیشه خبرنگاری بی توجهی به حقوق و مالکیت معنوی دیگران است، برخی از خبرنگاران، روزنامه نگاران، گزارشگران و تحلیل گران خبری دچار سرقت آثار تحقیقی و علمی دیگران می شوند، این در حالی است که آثار مکتوب از جمله مقالات، کتاب ها، گزارش ها و تحلیل های خبری به صاحبان اصلی آنها تعلق دارد که باید در حین استفاده از آن حقوق ایشان رعایت شود و بی جهت مطالب دیگران را به خود منتسب نکنند، نشر مطالب دیگران بدون ذکر نام صاحبانشان علاوه بر اینکه برخلاف اخلاق حرفه ای خبرنگاری و روزنامه نگاراری است، بر اساس قانون مطبوعات جرم نیز محسوب می شود.
 

یک خبرنگار حرفه ای باید یک رویداد خبری را با رعایت اصل بی طرفی گزارش نماید و همانند یک نامه رسان که وظیفه حمل نامه را به صاحبانشان دارد. سو و جهت گیری های حزبی و درون سازمانی در مواردی منجر به فاصله گرفتن خبر از واقعیت موجود می شود.
 

یکی از آسیب های خبری که می توانند به نوعی منجر به شیوع ناهنجاری ها و اشاعه فحشا در جامعه شود، روی آوری به اخباری که در ادبیات خبرنگاری از آن به عنوان اخبار زرد یاد می شود، اخبار زرد به اخباری اطلاق می شود که رابطه ای با اخلاق خبرنگاری نداشته و شیوع و نقل آن در جامعه موجب تهیج شهوت، ناهنجاری، ناامنی، و برخی بزه اجتماعی در جامعه می شود، اخلاق اسلامی و فرهنگ قرآن این چنین رویکرد غیر دینی و غیر اخلاقی را به شدت محکوم کرده است: «إِنَّ الَّذِینَ یُحِبُّونَ أَن تَشِیعَ الْفَاحِشَةُ فِی الَّذِینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ وَاللَّهُ یَعْلَمُ وَأَنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ»[5] کسانی که دوست دارند زشتی‌ها در میان مردم با ایمان شیوع یابد، عذاب دردناکی برای آن‌ها در دنیا و آخرت است.» داستان های جنایی ترویج بی حجابی و مدگرایی، قتل، جنایات اجتماعی دزدی و ایجاد ترس و دلهره، اخباری که به دنبال بازی با احساسات مردم است، همه و همه می تواند از مصادیق اخبار زرد به شمار آید، که ارزش خبری و اطلاع رسانی ندارد و دردی از آحاد جامعه را درمان نمی کند و تنها به برای فروش تیراژ بیشتر اخبار از آن استفاده می شود.  
 
پی نوشت ها:
[1]. الکافی، ج‏2، ص341، ح13.
[2]. ر.ک: محمد فولادی، اخلاق روزنامه نگاری، ص68.
[3]. سوره مبارکه حجرات، آیه 6.
[4]. ر.ک: محمد فولادی، اخلاق روزنامه نگاری، ص92.
[5]. سوره مبارکه نور، آیه 19.